Το καθεστώς του Αγίου Όρους είναι ένα ειδικό καθεστώς θρησκευτικού μοναχισμού και συγκεκριμένα ένα σύστημα μοναχικής συμβίωσης και λατρείας, το οποίο γεννήθηκε ιστορικά μέσα στους κόλπους της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και επιζεί μέχρι σήμερα ακέραιο και αειθαλές με σπάνια αντοχή, κουβαλώντας τον μεγάλης σημασίας πλούτο της μακράς ιστορικής του πορείας. Απόδειξη της ιστορικής του σημασίας είναι ότι το εν λόγω «καθεστώς» αναγνωρίστηκε, συγκροτήθηκε και κατέστη νομική οντότητα και υποκείμενο δικαίου από τη διεθνή κοινότητα με διεθνείς συνθήκες και υφίσταται νομικά ισχυρό με βάση το διεθνές δίκαιο. Σκοπός της διεθνούς νομικής αναγνώρισης, σύστασης και συγκρότησης του ειδικού αυτού καθεστώτος ήταν και είναι η προστασία του από κάθε απειλή και προσβολή καταστροφής, κατάλυσης και αλλοίωσής του, ώστε να παραμένει διαχρονικά ζωντανό, τόσο ως στοιχείο ιστορικής μαρτυρίας και παγκόσμιας κληρονομιάς θρησκευτικής πίστης και μοναχισμού, όσο και ως ιστορικός τόπος σεβασμού του θεμελιώδους ανθρώπινου δικαιώματος λατρείας και πραγματικής βίωσης της θρησκευτικής πίστης.
Το Άγιο Όρος, τόσο ως νομικό καθεστώς όσο και ως εδαφική έκταση, αποτελεί, βάσει των συστατικών διεθνών συνθηκών και του διεθνούς δικαίου, αναπόσπαστο μέρος του κυρίαρχου Ελληνικού Κράτους και της Επικράτειάς του, και υπόκειται στη μία και αδιαίρετη κυριαρχία του. Έτσι, το εν λόγω καθεστώς υφίσταται σήμερα νομικώς και λειτουργεί και με τις εγγυήσεις του Ελληνικού Συντάγματος. Το ίδιο δεν αποτελεί κράτος με περιορισμένη κυριαρχία, όπως, για παράδειγμα, τα ομόσπονδα κρατίδια των ομοσπονδιακών κρατών. Το Άγιο Όρος αποτελεί αυτόνομο καθεστώς εδαφικώς οριοθετημένο.