Στη σύγχρονη εποχή εύκολα θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι εκτός από
την ιστορία μας, αυτό που μας έχει κάνει διάσημους ανά τον κόσμο είναι το
χρέος μας. Από μόνο του το χρέος φέρει ένα αρνητικό συναισθηματικό βάρος. Το
ζήτημα είναι ότι φέρει και ένα πρακτικό βάρος, ήδη από τα δάνεια της
Επανάστασης του 1821, χωρίς, ωστόσο, κανείς να το έχει λάβει ιδιαιτέρως στα
σοβαρά.
Για να το γίνει αυτό, θα πρέπει κανείς να αντιληφθεί και τις άλλες
διαστάσεις του, προκειμένου να μπορέσει να το τοποθετήσει στο σωστό πλαίσιο:
την πρακτική του διάσταση, δηλαδή την χρηματική, συνδέοντάς το με την
εξέλιξη του χρήματος, της τραπεζικής πίστης και του τόκου, αλλά και την
θεωρητική, την ηθική και θεολογική του δηλαδή διάσταση, συνδέοντάς το με τη
θρησκευτική πίστη. Έχει σχέση άραγε η τραπεζική με τη θρησκευτική πίστη; Για
να απαντήσει κανείς σε αυτό το ερώτημα, θα πρέπει να μελετήσει την θέση όχι
μόνο του Χριστιανισμού αλλά και των λοιπών δυτικών θρησκειών αναφορικά με το
χρήμα και τον τόκο. Ο τόκος ήταν ένας θεσμός που υπήρχε στους ναούς του
αρχαίου κόσμου και καταργήθηκε από τον Χριστιανισμό, επανήλθε στη
χριστιανική ηθική όμως με την Μεταρρύθμιση του Λουθήρου, δημιουργώντας την
επιχειρηματική κουλτούρα της σύγχρονης Δύσης.
Ποια η σχέση του Ορθόδοξου ελληνισμού με αυτή την προτεσταντική ηθική και
πρακτική; Μήπως οι διαφορές μας περί χρέους ξεκινάνε από την ηθική, την
στάση μας απέναντι στο κεφάλαιο και τη χρήση του; Μήπως θα πρέπει κανείς να
δει συγκριτικά τις εξελίξεις περί κεφαλαίου σε Ανατολή και Δύση προκειμένου
να βγάλει καλύτερα συμπεράσματα; Ποιος είναι και ο ρόλος της παράδοσης και
οργάνωσης, της παιδείας και της κουλτούρας που διαμορφώθηκε επί
τουρκοκρατίας σε αυτή την ηθική περί χρέους;