Η παρούσα έκδοση , πρώτη για την ελληνική βιβλιογραφία, έχει σχεδιαστεί για όποιον θα ήθελε να ενημερωθεί για ένα σχετικά νέο πεδίο έρευνας της τέχνης, τη σχέση της τέχνης με το περιβάλλον . Το βιβλίο παρουσιάζει ένα ευρύτατο φάσμα τεκμηρίων για τα καλλιτεχνικά δρώμενα των τεσσάρων τελευταίων δεκαετιών του 20ου αιώνα, τα οποία μαρτυρούν νέους προσανατολισμούς στην αναζήτηση τρόπων επικοινωνίας των δημιουργών με το ευρύτερο κοινό, μέσω της ένταξης έργων μεγάλης κλίμακας στον φυσικό και στον δημόσιο αστικό χώρο. Οι πολυάριθμοι καλλιτέχνες που αναφέρονται στο βιβλίο, παρουσιάζονται να ακολουθούν μια κοινή πορεία: να δρουν με ευαισθησία, και συχνά ακτιβιστικά, απέναντι στα προβλήματα της οικολογικής υποβάθμισης και της κοινωνικής αλλοτρίωσης, προσπαθώντας μέσω της μεγάλης κλίμακας των έργων τους να τροποποιήσουν τον ίδιο τον χώρο διαβίωσης, να αναδείξουν την ποιητική του πλευρά και να δημιουργήσουν ευκαιρίες για νέες χωροχρονικές εμπειρίες, ώστε ο άνθρωπος να επανεκτιμήσει την παρουσία του και τις δυνατότητές του μέσα σε αυτόν.
Απο την παρουσίαση του βιβλίου, Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων 7/12/12 με ομιλητές μεταξύ άλλων -τους
Γιάννη Κολοκοτρώνη , Χάρη Τρομαρίδη , Γρηγόρη Καλομοίρη.
Όλόκληρο το κείμενο του Γιάννη Κολοκοτρώνη
Τι είναι το βιβλίο της Ε.Π.;:
1. Είναι ένα ογκώδες, συμπυκνωμένο και καλαίσθητο βιβλίο π.450 σελίδων που θα μείνει ιστορικό και θα ανατρέχουν σ’ αυτό πολλοί ιστορικοί τέχνης, αρχιτέκτονες, καλλιτέχνες, φιλότεχνοι και όσοι ζητούν να ενημερωθούν για το πώς εξελίσσεται σήμερα ο πολιτισμός στο δημόσιο χώρο.
2. Γραμμένο με μεγάλη ευαισθησία, η Ελένη Πολυχρονάτου επιχείρησε όσο πιο ολοκληρωμένα μπορούσε, να δώσει όλες τις πιθανές διαστάσεις ενός δημόσιου έργου τέχνης σε σχέση με α) τον αστικό χώρο β) το φυσικό περιβάλλον γ) τον τεχολογικό χώρο δ) το νομικό πλαίσιο που του επιτρέπει να ενταχθεί ή όχι στην κοινωνία.
3. Επί της ουσίας, θα λέγαμε ότι η αγάπη της Ελένης Πολυχρονάτου για τον άνθρωπο και το περιβάλλον του, την οδήγησαν εκτός από την καλλιτεχνική της ιδιότητα και στην έρευνα της ιστορίας των μορφών, της πιο σύγχρονης, αυτής που ζούμε, αυτής που μετέχουμε.
4. Η επιλογή της από το ’60 μέχρι τις μέρες μας, εσωκλείει τις εξής παραμέτρους: (α) τη βαθειά κατανόηση αυτού που γίνεται στις μεγάλες δυτικές πρωτεύουσες της τέχνης σε σχέση με ότι δεν γίνεται στη χώρα μας ή με ό,τι γίνεται αποσπασματικά (β) την πεποίθηση της συγγραφέως ότι η τέχνη δεν είναι απλά μια διανοητική δράση του ανθρώπου, το προϊόν του οποίου, εντάσσεται απλώς στο εμπορικό σύστημα της τέχνης, αλλά ένας τρόπος ζωής: όσο ομορφότερα διαμορφώνεται το αστικό περιβάλλον που ζούμε, τόσο καλύτερα ο άνθρωπος ολοκληρώνεται ως ψυχοσωματική μονάδα της κοινωνίας, ως οντότητα.
5. Κάποιος μπορεί να προσέξει ότι η προσέγγισή της δεν χαρακτηρίζεται από μια ελληνοκεντρική ιδεοληψία αλλά από μια διεθνιστική αντίληψη για την τέχνη ή καλύτερα, από μια υπερεθνική αντίληψη όπου το δημόσιο έργο τέχνης είναι προϊόν της κοινωνίας.
6. Τέτοιες μελέτες, ‘μας ανοίγουν τα μάτια’ και μας υποχρεώνουν να αναρωτιόμαστε για την κακοδαιμονία και τον συντηρητισμό μας όταν 80% -90% των δημόσιων έργων στον ελλαδικό χώρο είναι προτομές και ηρώα σαν η Ελλάδα, να’ναι η μόνη χώρα με ήρωες στον πλανήτη. Σαν να είναι μόνον χώρα νεκρών, ένα τεράστιο ανοιχτό νεκροταφείο όπου οι νέοι μας στις πλατείες αντί να ονειρεύονται και να ερωτεύονται, κάνουν μνημόσυνο στο παρελθόν θάβοντας τα όνειρά τους για το μέλλον τους. Θυμηθείτε την ιστορική πλατεία Ομονοίας: από κόσμημα μιας αναπτυσσόμενης Ελλάδας τις δεκαετίες του ’60 και ’70 μεταβλήθηκε το 2004 σε χώρο απελπισίας και καταφύγιο αστέγων, μεταναστών, ναρκομανών και αστυνόμευσης.
7. Στην εισαγωγή της η Ε.Π. επικαλείται τη διαπίστωση του Ολλανδού αρχιτέκτονα Rem Koohlaas (βραβείο Pritker 2000) ότι στη σημερινή Κίνα, η διαφθορά καθορίζει τον πολεοδομικό σχεδιασμό σε τέτοιο βαθμό ώστε να παράγονται ετησίως 500 τετραγωνικά χιλιόμετρα δομημένου αστικού τοπίου ακολουθώντας ένα στερεότυπο τύπο κτιρίων των οποίων η κατασκευή δεν έχει άλλο στόχο παρά να ωθήσει τον άνθρωπο να δουλεύει διαρκώς με δαιμονική ταχύτητα.
8. Η κακοποίηση του αστικού χώρου σχετίζεται (α) Με την αντίληψη που θέλει τον άνθρωπο τίποτε περισσότερο από μια παραγωγική μονάδα, χωρίς πνευματικές ή μορφωτικές απαιτήσεις που μπορεί να το παρεκκλίνουν από τους στόχους παραγωγής (β) Με την πρόληψη αποφυγής κάθε αντιδραστικής διάθεσης: δεν είναι τυχαίο ότι οι μεγάλες επαναστατικές κινητοποιήσεις ξεκίνησαν από πλατείες δηλ.χώρους συνάθροισης μαζών (Πλατεία της Επανάστασης στην Αβάνα (1959), Η ‘βελλούδινη’ επανάσταση στην πλατεία Škroupovo της Πράγας (1988). Tiananmen Πεκίνο (1989). Πλατεία Ταχρίρ Κάιρο (2011)] κ.ά. (γ) Ο εγκλωβισμός στο αστικό περιβάλλον, όσο πιο ασφυκτικός είναι τόσο πιο εύκολη γίνεται η εκμετάλλευση των εναπομεινάντων πόρων ενέργειας στο φυσικό περιβάλλον
9. Τέτοιες μελέτες μας ξυπνάνε όχι για να μιμηθούμε παρόμοια έργα σε άλλες χώρες αλλά για να αναρωτηθούμε τί είδους πολιτισμό θέλουμε: ενεργό στην πόλη και οραματικό για τους πολίτες της ή μια απλή υπόμνηση της ματαιότητας, vanitas vanitatum όπως λέει ο εκκλησιαστής.
10. Η διάρθρωση της μελέτης υποχρεώνει τον αναγνώστη σε κάθε ενότητα να βλέπει την κοινωνική διάσταση του δημόσιου έργου τέχνης γιατί ποτέ καμιά ανθρώπινη δράση δεν είναι ξεκομμένη από την κοινωνία, ακόμη και αυτή η στάση των ασκητών και των αναχωρητών.
11. Όταν η σύγχρονη αρχιτεκτονική δανείζεται τις μορφές της γλυπτικής και κτίζει κτίρια ως έργα τέχνης π.χ. το μουσείο σύγχρονης ισλαμικής τέχνης στο Κατάρ το οποίο είναι ένα εφαρμοσμένο κυβιστικό κτίριο του Πικάσο, τότε, όχι απλά μπορούμε να μιλάμε για αρχιτεκτονική γλυπτική αλλά για την κατάκτηση της αρχιτεκτονικής σκέψης από τη γλυπτική αντίληψη. Δηλαδή, σήμερα, συνειδητοποιούμε ότι ο σύγχρονος τεχνολογικός πολιτισμός ταυτίζει την αρχιτεκτονική σκέψη με την σκέψη ενός γλύπτη.
12. Στην μελέτη της Ελένης Πολυχρονάτου γίνεται κατανοητό με πολλά παραδείγματα, ότι φορολογούμενο κοινό, διοικητικές διαχειριστικές αρχές και καλλιτέχνες πρέπει να έχουν ισότιμο λόγο στη διαμόρφωση του χώρου που ζούμε και ακόμη ότι η σημερινή αποδεκτή πολυμορφία και πολλαπλή έκφραση του ανθρώπου παραμένει ένα διαρκές ανοιχτό σύστημα επικοινωνίας που ανανεώνεται, εμπλουτίζεται και εφευρίσκει το μέλλον της αρκεί να είμαστε καλοί δέκτες όσο και πομποί. Σε μια αγαθή συνεργασία των φορέων, περιορίζεται η καλλιτεχνική αυθαιρεσία στο δημόσιο χώρο και λαμβάνονται σοβαρά υπόψην οι ανάγκες του κοινού το οποίο υποχρεωτικά θα ζει σε καθημερινή βάση με την οπτική εμπειρία του έργου.
Αν κάποιοι πιστεύουν ότι η τέχνη εξαγνίζεται μέσω της πνευματοποίησης (Χέγκελ) και άλλοι ότι η αυτοσυνειδησία = αυτοκριτική εξαγνίζει τα ποιοτικά κριτήρια κάθε επιμέρους τέχνης (Γκρίνμπεργκ) πρέπει να σκεφτούμε έναν πιο εναλλακτικό δρόμο που μας τον υποδεικνύει η ίδια η πόλη που μας φιλοξενεί: και αυτόν, κανείς άλλος δεν μπορεί να μας τον υποδείξει καλύτερο πέραν του καλλιτέχνη που είναι συγχρονισμένος με την εποχή του.
Τέλος
13. Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε στα καλλιτεχνικά κινήματα μετά το ’60 ότι όχι απλά ενίσχυσαν την ανθρώπινη αυτοσυνειδησία αλλά απαίτησαν από τον πολίτη να αναπτύξει κριτική ικανότητα και να πάρει θέση για ζωτικά θέματα καθιστώντας τον υπεύθυνο για τις επιλογές του. Και είναι άδικο, μέσα από τους μηχανισμούς του μάρκετινγκ να θαυμάζουμε την οικονομική αξία των έργων και να ξεχνάμε το περιεχόμενο του καλλιτεχνικού έργου. Σήμερα σκεφτόμαστε τις τιμές ενός Κουνέλλη, ενός Μάριο Μερτζ, ενός Ντάμιεν Χιρστ και αδυνατούμε να δούμε το περιεχόμενο των έργων τους! Θυμηθείτε την πρόταση Krysztof Wodiscko περί αστέγων ή την πιο ενεργητική κριτική του συστήματος που γίνεται σήμερα από καλλιτέχνη του δρόμου, τον γραφίστα Bansky.!
Γιάννης Κολοκοτρώνης
Ιστορικός της Τέχνης